ضوابط آیین نامه ای اجرای وال پست جان پناه پشت بام

چیزی که به عنوان وال پست جان پناه پشت بام می شناسیم، در واقع عنصری است حیاتی در ساختمان که مطابق نامش، عملکرد افزایش ایمنی بام و بالکن را بر عهده دارد. اجرای وال پست جان پناه به منظور مهار جان پناه در برابر نیروهای لرزه ای به کار می رود و شامل قوانین و مقرراتی است که باید عینا رعایت گردند. عموما اجزایی که با نام وال پست جان پناه پشت بام به کار می روند، از میلگرد و وادار تشکیل شده و در فواصل منظم از هم قرار می گیرند.

استفاده از میلگرد و ورق فولادی در ساختار این اجزا با هدف تقویت و مهار لرزه ای انجام می شود. در کنار این گزینه مرسوم، اجرای وال مش نیز به عنوان راهکاری اقتصادی و در نقش جایگزین وال پست جان پناه پشت بام امکان پذیر است. در ادامه به معرفی وال پست جان پناه پشت بام و جایگزین آن خواهیم پرداخت.

معرفی جان پناه ساختمان به زبان ساده

برای آشنایی با مفهوم وال پست جان پناه پشت بام بهتر است ابتدا با مفهوم خود جان پناه آشنا شویم. جان پناه به بیان ساده، یک دیوار کوتاه است که در اطراف لبه سقف یا بالکن/ایوان اجرا می شود. از عبارات مترادف جان پناه می توان به دست انداز و نرده نیز اشاره نمود. طراحی و اجرای صحیح جان پناه از مهم ترین نکات ساخت و ساز به شمار می رود؛ چرا که این عنصر به شکل مستقیم در حفظ جان افراد تاثیر دارد.

جالب است بدانید که ارتقای امنیت ساختمان تنها وظیفه جان پناه نیست. این عنصر می تواند در زیبا به نظر رسیدن نما نیز موثر واقع شود. به هر حال، جان پناه با هر طرح و متریالی که اجرا شود، باید اصولی باشد و بتواند به طور موثر در برابر نیروهای جانبی مانند باد مقاومت کند. بدین منظور، اجرای وال پست جان پناه پشت بام با نقش مقاوم سازی ضرورت پیدا می کند. اهمیت این نقش وال پست جان پناه پشت بام به قدری بالاست که در صورت اجرا نشدن آن بر اساس استانداردهای تعریف شد، خسارات مالی و جانی به همراه خواهد داشت.

ضرورت جدی گرفتن استفاده از وال پست در ایران

هر چند اجرای وال پست جان پناه پشت بام در ساختمان های کشورمان ایران چندان پیشینه ای ندارد، اما این امر از اهمیت آن نمی کاهد. تقریبا یک دهه است که اجبار به اجرای وال پست جان پناه پشت بام در کلیه شهرهای کشور به صورت جدی دنبال می شود. با این حال، بسیارند ساختمان های نوسازی که اجرای وال پست در آن ها صورت نگرفته یا به شکل اصولی انجام نشده است. در بعضی موارد نیز اشکال از محاسبات و وجود نقص فنی در نحوه پیاده سازی وال پست جان پناه پشت بام است. و اما وال پست جان پناه پشت بام چیست؟

وال پست جان پناه پشت بام در واقع یک عنصر از جنس فلز یا بتن است که با فرم پروفیل ناودانی، نبشی یا قوطی تولید می شود. این عنصر در فواصل منظم در دیواره جای می گیرد و نقشی مشابه نقش تیر یا ستون در یکپارچه سازیه عملکرد دیوار ایفا می کند. نقش اساسی وال پست جان پناه پشت بام، انتقال نیروهای ناشی از عوامل محیطی (باد و زمین لرزه) از دیوارهای داخلی ساختمان به سازه است. این انتقال نیرو مانع تخریب دیوار و آسیب رسیدن به ساختمان می شود. از لحاظ ظاهری، وال پست جان پناه پشت بام عنصری است شبیه به ستون و تیرچه اما از نوع غیر سازه ای.

عملکرد وال پست جان پناه پشت بام بدین شکل است که قاب های یک سازه در قسمت انتهایی آن به هم متصل شده و بدین نحو، هر یک از قاب ها و عناصر سازه ای روی پایه اصلی بنا قرار می گیرند. زمین لرزه های اخیر نشان داده اند که اگر یک ساختمان داری وال پست جان پناه پشت بام نباشد، عملکرد بخشی از آن زیر سوال می رود. این اتفاق، خود مسبب آسیب های جانی و مالی بسیاری است. از همین مورد می توان به اهمیت استفاده از وال پست جان پناه پشت بام پی برد.

اهمیت مهار دیوارهای غیر سازه ای، درس های تجربه تلخ زلزله کرمانشاه

زمین لرزه ناگوار کرمانشاه از جمله حوادثی بود که خسارات زیادی به همراه داشت. بخش قابل توجهی از خسارات مذکور غیر قابل جبران بود. طی زلزله مذکور، عناصر غیر سازه ای چون دیوارها و جان پناه ها از جمله اولین بخش های ساختمان بودند که فرو ریختند. یکی از نکات حائز اهمیت در این زمینه، عدم به کارگیری وال پست جان پناه پشت بام بود. این اتفاق، هر چند ناخوشایند و سهمناک، تلنگری بود برای توجه بیش تر به این قضیه در ساخت و سازهای بعدی کشور. مهم ترین هدف اجرای وال پست جان پناه پشت بام، ممانعت از تخریب دیوارها و دیگر عناصر غیر سازه در حین رویارویی با نیروهای لرزه ای است. نکته دیگر، امکان ترک برداشتن دیوارهای نمای ساختمان در حین وقوع زمین لرزه است که در صورت اجرای وال پست جان پناه پشت بام به حداقل میزان ممکن می رسد.

کاری که وال پست در عمل انجام می دهد، کاهش طول آزاد دیوار است؛ به نحوی که امکان جابجایی جانبی آن فراهم باشد. از این طریق، عملکرد دیوار در مقابله با فشارهای ناشی از بارهای لرزه ای بهبود می یابد. پیش تر عنوان شد که جان پناه ساختمان عنصری است غیر سازه ای اما با نقش مهم. در صورتی که نصب وال پست جان پناه پشت بام مورد غفلت واقع شود، حتی یک زمین لرزه نه چندان قوی نیز ممکن است مسبب تخریب آن گردد. عدم اجرای وال پست جان پناه پشت بام احتمال بروز مجدد خساراتی چون زلزله کرمانشاه را به همراه خواهد داشت.

آشنایی با انواع سبک طراحی و اجرای جان پناه ساختمان

طراحی و اجرای خود جان پناه و نیز وال پست جان پناه پشت بام ساختمان بر اساس نیاز پروژه، بودجه و سلیقه صورت می گیرد. در ادامه به انواع جان پناه و کاربرد هر یک اشاره خواهد شد:

• جان پناه سوراخ دار: به نوعی از جان پناه گفته می شود که دارای ساختار دارای منفذ است. این نوع جان پناه که عموما در حاشیه سقف اجرا می گردد، سبب مدیریت رطوبت و حرارت شده و سقف ساختمان را از عوامل جوی مختلف مصون نگه می دارد.
• جان پناه شیب دار:. این نوع جان پناه با بهره مندی از شیب سطحی به منظور دفع آب ناشی از بارش برف و باران اجرا می شود. در بخش زیرین این نوع جان پناه از یک لایه ضد رطوبت استفاده می گردد تا حفاظت مورد نیاز به عمل آید. برخی از انواع جان پناه شیب دار در سقف های مسطح نیز قابل استفاده هستند و به دلیل کم بودن میزان شیب در امر دفع آب های سطحی موفق عمل می نمایند.
• جان پناه پلکانی: نوعی جان پناه شیب دار است که به صورت پلکانی اجرا می شود. جان پناه پلکانی برای آن دسته از ساختمان ها که ارتفاع منظمی ندارند، گزینه مناسبی بوده و با انواع مصالح، مانند سنگ، چوب و آجر قابل اجراست.
• جان پناه مدرن: انواع جان پناه مدرن با استفاده از نرده فولادی، شیشه و کامپوزیت اجرا می شوند. از این نوع جان پناه که ظاهر امروزی تری نسبت به سایر انواع دارد، همان طور که از نامش بر می آید، بیش تر در ساختمان های مدرن استفاده می شود.

7 مزیت و عمده ترین کاربرد اجرای دیوار غیر سازه ای جان پناه

اجرای وال پست جان پناه پشت بام می تواند مزایای بسیاری داشته باشد که برخی از آن ها عبارتند از:

1. ممانعت از ورود رطوبت به سقف بنا
2. نگهداری از سقف در برابر خطر ریزش
3. زیباسازی نمای ساختمان
4. جلوگیری از سقوط افراد و اشیاء
5. فراهم نمودن امکان پنهان سازی اقلام از دید
6. کاهش میزان ورود گرد و غبار به فضای پشت بام
7. مقاومت بالا در برابر ضربه و نیز فشار ناشی از وزش باد

لازم به ذکر است که اجرای وال پست جان پناه پشت بام با وجود غیر سازه ای بودن این عنصر، اهمیت بسیار داشته و کاملا ضروری محسوب می شود.

 ضوابط آیین نامه ای مهار لرزه ای جان پناه ساختمان با استفاده از وال پست و وادار فلزی

وال پست جان پناه پشت بام، این عنصر غیر سازه ای را برای مقابله با شرایطی چون زمین لرزه نیز مقاوم می سازد. با توجه به این نقش حیاتی، اجرای وال پست جان پناه پشت بام باید بر اساس قوانین و مقررات صورت گیرد. قوانین و ضوابط اجرای وال پست جان پناه پشت بام، خود دو دسته را در بر می گیرند:

• دسته اول مربوط به اجرای خود جان پناه پشت بام است.
• دسته دوم شامل قوانینی است که اجرای وال پست جان پناه پشت بام باید بر اساس آن انجام پذیرد.

به طور کلی و بر اساس قوانین اجرای وال پشت جان پناه پشت بام، ارتفاع این عنصر در هر بخش بنا باید دست کم 1.2 متر باشد. البته با توجه به نوع و محل اجرا، ارتفاع مذکور ممکن است در مواردی بیش از این نیز باشد. علاوه بر این، به منظور مقاوم سازی جان پناه در برابر نیروهای لرزه ای، ستون های پیرامونی آن باید دست کم تا ارتفاع 1.35 متر در نظر گرفته شوند. اجرای وال پست جان پناه پشت بام بایستی مطابق با مقررات اجرایی و بر مبنای دیتیل های نقشه صورت گیرد. در مواردی که میزان فاصله میان ستون های پیرامونی بالاست، با هدف بالا بردن استحکام می توان از وادارهای میانی کمک گرفت. به منظور مهار لرزه ای جان پناه به کارگیری میلگرد بستر نیز توصیه می شود.

لازم به ذکر است که مهندسین ساختمان موظفند کلیه مراحل اجرای وادار یا همان وال پست جان پناه پشت بام را در قسمت های غیر سازه ای بنا بر اساس نقشه ارایه شده در بند 12-4 نشریه 714 ساختمان انجام دهند.

مهار لرزه ای با اجرای وال پست جان پناه پشت بام

به منظور اجرای وال پست جان پناه پشت بام می توان به یکی از دو روش زیر اقدام نمود:

اجرای وال پست جان پناه پشت بام توسط وادار فلزي

نصب وال پست جان پناه پشت بام با استفاده از وادار فلزی یکی از دو سیستم قابل اجراست. بدین منظور، ابتدا ستون های پیرامونی پشت بام باید تا ارتفاع 1.35 بالا روند. این اقدام به منظور مهار لرزه ای جان پناه صورت می گیرد. در مرحله بعد می توان وال پست جان پناه پشت بام را بر اساس جزییات ذکر شده در آیین نامه و با کمک وادارهای فلزی نصب نمود. مهندسین مجری و ناظرین محترم باید امر اجرای وال پست جان پناه پشت بام را عینا مطابق نقشه های اجرایی ارایه شده در آیین نامه پیش ببرند. هر گونه تخطی از این جزییات، احتمال بروز خسارات در آینده را به همراه خواهد داشت.

برای اجرای وال پست جان پناه پشت بام در این روش باید در هر 4 متر از فاصله میان ستون ها وادار نصب گردد. دیوار جان پناه میان وادارها نیز باید با استفاده از تسمه یا میلگرد بستر تسلیح گردد تا بدین صورت، پایداری خارج از صفحه جان پناه تامین شود. اگر به هر دلیل، شرایط برای ادامه دادن ستون ها تا 1.35 متر فراهم نبوده یا در تراز بام پیش آمدگی وجود داشته باشد، می توان با نصب وال پست جان پناه پشت بام در فواصل 4 متری و مسلح کردن دیوارها مهار لرزه ای را انجام داد.

اجرای وال پست جان پناه پشت بام توسط وادار بتنی

در شرایطی که امکان نصب وال پست جان پناه پشت بام از نوع فلزی فراهم نباشد، وادار بتنی گزینه دیگری است که می توان برای مهار لرزه ای به آن روی آورد. دستورالعمل های لازم برای نصب این نوع وادار در آیین نامه 714 قابل دسترسی اند. در کل به منظور اجرای وال پست جان پناه پشت بام با استفاده از این روش باید از میلگرد طولی و عرضی و نیز ورق فولادی بهره گرفت. هر یک از عناصر مذکور، نقش مهمی در امر مهار لرزه ای ایفا می کنند. طی این روش، میلگردهای بستر در کنار ستون های بتنی، ایفا کننده نقش مهار لرزه ای جان پناه و بهبود مقاومت سازه هستند.

اجرای وادار بتنی به منظور نصب وال پست جان پناه پشت بام نیز ضوابط مخصوص به خود را دارد. بنابراین بهتر است کارفرمایان و مهندسین گرامی بر اساس قوانین و مقررات وضع شده نسبت به نصب این وال پست اقدام نمایند تا از بروز هر گونه حادثه در اثر زمین لرزه جلوگیری شود.

 وال مش روش نوین مهار لرزه ای دیوار جان پناه ساختمان

به عنوان نوین ترین روش مهار لرزه ای عناصر غیر سازه ای، وال مش سیستمی است اقتصادی با اجرای ساده و بی دردسر که توانسته طی سال های اخیر گوی سبقت را از وال پست سنتی ربوده و در این زمینه موثر واقع شود. اگر بنا به دلایلی امکان اجرای وال پست جان پناه پشت بام از نوع فلزی یا بتنی نباشد، می توان از اجرای وال مش به عنوان راهکار جایگزین استفاده نمود. پیاده سازی این سیستم به عنوان وال پست جان پناه پشت بام قادر است هزینه های پروژه را به شکل قابل توجهی کاهش دهد. علاوه بر این، ارتقای مقاومت بخش های غیر سازه ای ساختمان با استفاده از وال مش در برابر نیروهای لرزه ای بسیار چشمگیرتر و عملکرد این بخش ها بسیار یکپارچه تر خواهد بود.

در رابطه با ضوابط اجرای وال مش به عنوان وال پست جان پناه پشت بام، عرض مش فایبرگلاس مورد استفاده و میزان تراکم شبکه آن با توجه به جنس، مشخصات الیاف و ضخامت دیوار تعیین می گردد. بر روی مش مذکور می توان از ملات ریز دانه با نسبت سیمان به ماسه بادی 1 به 2 بهره گرفت. همچنین مقاومت فشاری مناسب ملات مورد استفاده جهت اجرای وال پست جان پناه پشت بام در سیستم وال مش باید 30 مگاپاسکال در نظر گرفته شود. نوارهای وال مش باید در هر دو راستا با کمک تسمه، دال سقف و قسمت بیرونی تیر مهار گردند. عرض تسمه مورد نظر نیز باید دست کم 100 میلی متر بیش تر از عرض الیاف مش باشد. به خاطر داشته باشید که در صورت قرارگیری دیوار بالکن میان وال پست ها، نیازی به جدا کردن دیوار از وال پست نخواهد بود. اگر ستون و دیوار در تماس باشند، امر تفکیک آن ها باید به صورت مرحله به مرحله صورت پذیرد. سایر جزییات مربوط به اجرای وال مش در نقش جایگزین وال پست جان پناه پشت بام در بند 12-4 نشریه 714 قابل دسترسی اند.

کلام پایانی

جان پناه از گذشته تا امروز، کاربردهای متعددی داشته؛ اما امروزه نقش آن به عنوان فراهم کننده ایمنی، بیش از پیش مورد توجه قرار دارد. این عنصر که ذاتا برای جلوگیری از سقوط افراد از بام یا بالکن ساختمان به کار می رود، بر نمای ساختمان نیز موثر است و می تواند بر زیبایی آن بیافزاید. اجرای وال پست جان پناه پشت بام به عنوان راهکار مهار لرزه ای این عنصر غیر سازه ای، اهمیت زیادی در امر مقاوم سازی ساختمان دارد. نصب وادارها در اجرای وال پست جان پناه پشت بام بر اساس ضوابط و مقررات، احتمال بروز خطر تخریب را به حداقل رسانده و امنیت و آسایش ساکنین ساختمان را تامین می نماید. بدیهی است بی توجهی بدین امر، تبعات خود را به همراه خواهد داشت.